కోల శాంతయ్య

చేగర్ర, భిక్ష పాత్ర ధరించి
ఫాల నేత్రుని లీలలు పాడుతూ
కడుపు నింపుకోవడానికి తిరగడం బాల చేష్టగాక
ఫాల నేత్రుని నెలవుకాదు
పొల్లు మాటలను విడిచి మూడక్షరాల నెలవును తెలిసికో
పుణ్యారణ్య దహన భీమేశ్వర లింగ నిరంగ సంగా! /1628 ^[1]

కోల శాంతయ్య: పశువుల కాపరివృత్తిలో వుండిన ఈతని పేరు వచన సాహిత్యాల క్షేత్రంలో బాగా ప్రసిద్ధిగాంచనది. ఈతని కాలం క్రి.శ.1160 సకల పురాతనుల కట్టుల్లో మొదటిది ఇతని వచనాలతోనే ప్రారంభం కావడం విశేషంగా వుంది. చెన్న బసవేశ్వరపురాణ, భైరవేశ్వర కావ్య కథామణి, సూత్ర రత్నాకర మొదలైన కృతుల్లో ఈతనికి సంబంధించిన కథా నిరూపణ వున్నది. "పుణ్యారణ్య దహన భీమేశ్వర లింగ" అన్న మకుటంతో వున్న ఈతని 103 వచనాలు లభ్యమయ్యాయి. చాలావరకూ అన్నీ కూడ వెడగు (మార్మిక) వచనాలుగా వున్నాయి. భక్తి స్వరూపం, సద్గురువుల తీరు, ఆషాఢభూతుల విమర్శ మొదలైన విషయాలందులో ప్రతిపాదింపబడినాయి. కొన్నింట తన పశుపాలనా వృత్తి పదజాలాన్ని అర్థపూర్ణంగా వాడుకొన్నాడు.

గోవు మొదులుకొని నాలుగు పాదాల జీవులు
సంపందా తాము వచ్చిన దారిని వాసన చూసి
తమ ఇళ్ళకు పోయేట్లు
ఆ పరిజ్ఞానం నీకు లేదు, పశువుకున్న మతి నీకు లేదు -
వచ్చిన వారిని మరచిన బంధిత జీవికి నానా విధాల
జీవ, దేహాల ఎడము మాపి
మనస్సు నిలవడానికి మార్గం చెప్పు
పుణ్యారణ్య దహన భీమేశ్వర లింగ నిరంగ సంగా! /1630 ^[1]

జడ, కొప్పు, బోడి ఎలావున్నా కానీ
నడత, మాట, సిద్ధాంతమై వుంటే చాలు
అతడే పరం జ్యోతి గురువు
ఆ మార్గంలో నిన్ను నువ్వు తెలుసుకో
పుణ్యారణ్య దహన భీమేశ్వర లింగ నిరంగ సంగా! /1631 ^[1]

నిర్మల జలస్థానంలో వుంటేనేమి
నింపుకొనేందుకు ఘటం లేకపోయినప్పుడు
జ్ఞానపు మాటలు వ్యర్ధులు పలికితేనేమి
స్వరూపం లేనప్పుడు
తన హద్దు తాను తెలుసుకొని అక్కడికి చేరుకొనేలా నిన్ను నీవు తెలుసుకో
పుణ్యారణ్య దహన భీమేశ్వర లింగ నిరంగ సంగా! /1632 ^[1]